خایه یا بیضه، غدهٔ جنسی است که در همهٔ پستانداران نر وجود دارد و همانند اندام هومولوگ خود یعنی تخمدان دارای دو وظیفه یعنی ساخت و تولید اسپرم (گامت نر) و ترشح هرمونهای درونریز(اندوکرین) به ویژه تستوسترون است. هر دو عمل یادشده به وسیله تحریک و کنترل هیپوفیز پیشین صورت میپذیرد. هورمون لوتئینه کننده (LH) باعث تولید تستوسترون شده و هورمون محرکه فولیکولی (FSH) برای ساخت اسپرم(اسپرماتوجنز) لازم است. این اندام دارای لولههای پیچ خوردهٔ فراوانی است که لوله اسپرمساز نام دارند و اسپرمسازی درون این لولهها انجام میشود. سپس اسپرمهای تولید شده به لوله دیگری درون خایه که اپی دیدیم نام دارند منتقل و در آنجا ذخیره میشوند.