De
familia (cf. Gr. oι̉κoς) was de kern van de pre-urbane Romeinse samenleving. Een
familia stond onder leiding van de
pater familias die naar
Romeins recht zijn
patria potestas ("vaderlijk gezag") kon doen gelden voor de
mater familias (zijn echtgenote),
filii familias (zijn zonen),
filiae familia (zijn dochters),
nepotes ex filiorum (zijn kleinzonen via zijn zonen) en
servi familias (zijn
slaven). Hij had
ius vitae necisque (recht op leven en dood), maar was moreel verplicht voor tuchtiging een familieraad bijeen te roepen. De
censor had bovendien de bevoegdheid om
patres familias die het te bont maakten, uit hun stand te zetten.